در سفره هفت سين همه اجزا جنبه نمادين دارند كه با نيت هفت‌سين خوشبختي سعادت، سيادت، سلامت، سپيدروزي، سرافرازي، سخاوت و سربلندي روي سفره‌ چيده مي‌شود.

زمين به منطقه اعتدال فروردين رسيده و فروهر هاي پاک درگذشتگان آماده مي شوند تا به ديدار بازماندگانشان بيايند. زن خانه در استقبال ارواح درگذشته خوان بهاري مي چيند. سفره ترمه با نشانه هاي به تعداد هفت فروزه درخشان آسماني، هفت دور فلک و هفت روز هفته.

به گزارش ميراث خبر يکي از آيين هاي دير پاي ايراني که هر ساله همزمان با لحظات آخر سال در خانه بيشتر ايرانيان برگزار مي شود و مهمترين نشانه رسيدن سال نو است، چيدن سفره هفت سين است. چيدن هفت سين اول فروردين و هنگام سال تحويل  در آغاز دوره«جدا گزيني » ، نماد و مظهر دوره اي از مناسك گذار مي تواند باشد. هفت سين تمام اعضاي خانواده را از دور و نزديك به خانه فرا مي خواند و بر سر خوان مي نشاند و به عقيده ايرانيان زردشتي ، امشاسپندان ( هفت فرشته مقرب اهورا مزدا ) نيز كه در فروردگان از جهان مينوي به زمين فرود مي آيند ، بر سر خوان نوروزي و در كنار ديگران حضور خواهند يافت و از اين رو، خوان نوروزي نقش و كاركردي بس مهم در گرد آوردن افراد خانواده و روان درگذشتگان آنها به دور هم و زدودن گرد دوري و نفاق و كدورت ميان اعضاي خانواده و ايجاد صلح و دوستي و همبستگي ميان آنها دارد.

ظاهرا رسم گستردن سفره در نوروز و چيدن هفت نوع خوراكي بر روي آن بازمانده رسمي كهن است و شماره هفت نيز تمثيلي است از هفت ايزد دين مزديسنا. زرتشتيان ايران خوان نوروزي را با سه سيني ، هر يك حاوي هفت گونه شيريني ، و ميوه تازه و خشك به نشانه هفت فرشته امشاسپند مي آرايند و باور دارند كه اين فرشتگان در فروردگان از جهان مينوي به جهان خاكي فرود مي آيندآرايه هاي خوان نوروزي و هفت گونه خوراكي ويژه آن هر يك در فرهنگ ايران زمين رمز و نشانه و بيان كننده بينش ها و برداشت هاي مردم جهان و كاينات است. مثلا ، آينه مظهر پاكي و يك رنگي و باز تاباننده هستي ازلي و بخت و سر نوشت ؛ شمع نشانه فروزش و روشنايي و زداينده تاريكي و سياهي ؛ تخم مرغ نماد آفرينش و زايندگي ، ماهي و شمشادمظهرناهيدفرشته آب و زندگي، سبزه نشانه رويش و حيات، انار مظهر باروري و فراواني، نان نماد بركت و فزوني و اسپند و سير رماننده ي ارواح زيانكار. درباره سابقه و قدمت هفت سين اطلاعات زيادي در دسترس نيست. اما به نظر مي رسد که اين سفره با توجه به اين که نوروز جشن بازگشت ارواح درگذشته بوده است، دگرگون شده سفره اي باشد که در ايام فرودگان براي روان در گذشتگان در اطاق مرده يا بالاي بام خانه مي گستراندند. اما آن چه مسلم است اين سفره براساس نوشته هاي مورخاني مانند ابوريحان بيروني اين سفره از دوره ساساني تاکنون بر همين منوال بوده است. اين اقلام و مراسم هيچ گاه در طول تاريخ ثابت نبوده اند. بستگي به شرايط، قوميت ها، باورها و اعتقادات دارد حتي برگزاري اين مراسم در هر خانواده متفاوت است. نمي توان گفت مراسم سال نو و هفت سين از اصلي آمده و دگرگون شده اند. بلکه در طول تاريخ شكل گرفته اند و مردم هم به دلايل مختلف آنها را سال ها شايد تنها چيزي كه شايد در اين مراسم ثابت مانده است، عدد «هفت» آن باشند كه با هفتم بودن جشن نوروز در اعياد هفتگانه واجب توجيه مي شود. به نظر زنده ياد دكتر «مهرداد بهار» ، شايد اين عدد «هفت» با هفت سياره نيز ارتباط داشته باشد كه تصور مي شد سرنوشت بشر در دست آنها است و اين امر در تقدس عدد هفت موثر بود. شايد تصور مي شد كه اگر كسي هر هفت تا را در اختيار داشته باشد و نظر لطف هر هفت سياره را به خود جلب كند، خوشبخت خواهد بود.

اما چرا هفت سين؟

هفت در فرهنگ ايراني عدد مقدسي است. هفت امشاسپند، هفت طبقه زمين و آسمان، هفت فرشته مقرب خداوند، هفت دور فلک، هفته و ... نشان از اهميت اين عدد دارد. برخي از فرهنگ شناسان معتقدند که اين سفره پيش از ورود اسلام به ايران هشت شين بوده است. اما با توجه به تقدس عدد هفت در ميان ايرانيان چنين احتمالي درست به نظر نمي آيد. بايد پذيرفت که اين خوان نوروزي درگذشته نيز ترکيبي از عدد هفت بوده است. در ايران باستان، جشن هايي به مناسبت هاي گوناگون ملي و مذهبي برگزار مي شد. اما از آن ميان، هفت جشن جزو جشن هاي واجب به شمار مي آمد كه شش جشن، جشن هاي گاهانبار يا سالگرد آفرينش هاي شش گانه بود. اين جشن ها به ترتيب عبارت اند از: «ميد يوزرم گاه»،‌ جشن ميانه بهار كه از 11 تا 15 ارديبهشت به مناسبت سالگرد آفرينش آسمان برگزار مي شد. «ميذ يوشم گاه» جشن نيمه تابستان از 11 تا 15 تير به مناسبت سالگرد آفرينش آب «پيتي شهيم گاه»، به معني «دانه آور»، سالگرد آفرينش زمين و فصل گردآوري غله است كه از 26تا 30شهريور برگزار مي شد. «ايا سرم گاه»، از 26 تا 30 مهر است و سالگرد آفرينش گياه و «برگشت» معني مي دهد، چون چوپان با گله بر مي گردد و آغاز زمستان است. «ميد ياريم گاه» به معني «ميان سال» كه سالگرد آفرينش چارپاي مفيد است و جشن ميان زمستان، زماني است كه براي دام انبار زمستاني مي شود. «همسپد ميدم گاه» به معني «با هم بودن و با هم گرد آمدن‌» كه سالگرد آفرينش انسان است و پنج روز آخر سال برگزار مي شود. هفتمين جشن از اعياد هفتگانه واجب «نوروز» است. رسم هاي بسياري هم در حاشيه اين جشن رواج داشت كه با عدد هفت پيوند خورده بود. به عنوان مثال، در ميز سيمين مقابل شاه وقت، هفت گونه غله و شاخه هاي هفت نوع درخت را مي نهادند، روي همان ميز هفت بشقاب كاشي سفيد و هفت درهم سفيد از سكه هاي ضرب شده در عرض سال. رسم ديگري كه هنوز در برخي روستاهاي زردشتي نشين رعايت مي شود، كشت هفت نوع بذر در ظرف هاي كوچك است تا اينكه براي نوروز سبزي و طراوت فراهم باشد. هرچند که در سفره هفت سين بايد هفت جزء که با آواي «سين» آغاز مي‌شوند چيده شود، ولي براي زينت و چيدمان دلپذيرتر سفره،تقريباً همه خانواده‌هاي ايراني اجزاء ديگري هم در سفره مي چينند و در آرايش و رنگ آميزي سفره شان نهايت خوش سليقگي را اعمال مي‌کنند.آينه و کتابي مقدس در کنار آن هم از اجزائي است که تقريباً در هر سفره هفت سيني چيده مي‌شود. برخي بر اين باورند که سکه که نماد «دارايي» وآب که نماد «پاکي و روشنايي» است بهتر است در کنار هم قرار گيرند و سکه را درون ظرفي از آب سر سفره مي‌گذارند. در سفره هفت سين همه اجزا جنبة نمادين دارند. سبزه اولين و شاخص‌ترين سيني است كه هر سفره‌اي به آن مزين مي‌شود. اغلب زنان ترجيح مي‌دهند سبزه را خودشان از دانه‌هاي گندم، عدس يا جو سبز كنند. به اين دليل چند روز مانده به عيد دانه‌هاي مرطوب را در سيني پهن مي‌كنند. اين‌كه سبز كردن دانه‌هاي خوردني به زنان محول مي‌شود، توجيه نمادين دارد. به‌ويژه آن‌كه آغازگر كشاورزي زنان بوده‌اند. زيرا مردان شكار مي‌رفتند و گله را براي چرا به دشت‌ها مي‌بردند، و زنان به باغباني و كشاورزي مي‌پرداختند. از سوي ديگر در فرهنگ‌هاي باستاني الهه‌هاي زايش و رويش همواره از بين زنان انتخاب شده است. با اين ذهنيت تاريخي دربارة زنان، سبز كردن سبزه توجيه اسطوره‌اي و نمادين پيدا مي‌كند. سين‌هاي بعدي سيب، سمنو، سير، سنجد، سكه و سماق هستند كه با نيت هفت‌سين خوشبختي سعادت، سيادت، سلامت، سپيدروزي، سرافرازي، سخاوت و سربلندي روي سفره‌اي حصيري يا پارچه‌اي و يا بر روي سيني بزرگي چيده مي‌شود. پيروان مذاهب مختلف كتاب مقدس خود را نيز سر سفرة هفت‌سين مي‌گذارند، مسلمانان، كليميان و زرتشتي‌ها به ترتيب قرآن، تورات و اوستا در سفرة هفت‌سين دارند.

اما هفت سين اصلي عبارتند از«سبزه» نودميده است، «سنبل» خوش بر و خوشبو، «سيب» ميوه بهشتي و نمادي از زايش، «سمنو» غذاي  تهيه شده از جوانه گندم كه يادآور بخشي از آيين هاي باستاني ايران است، «سنجد» كه بوي برگ و شكوفه درخت آن محرك عشق و دلباختگي است، «سير» دارويي براي تندرستي، «سپند» به معني «مقدس» كه دوركننده بيماري ها و دافع چشم بد است.

امروزه، برخي اقلام سفره هفت «سين» فراموش گشته و يا «سين» هاي آن در برخي خانواده جا به جا گشته است. مثلا گذاشتن «سركه» نماد ترشي و «سماق» نماد بيكاري و سماق مكيدن روي سفره هفت «سين» مناسبت ندارد.

علاوه بر «سين ها» بر اين سفره آينه نيز مي گذاريم كه نور و روشنايي مي تاباند،

شمع مي افروزيم كه روشنايي و تابش آتش را به ياد مي آورد و شايد بازمانده جشن سوري و جشن هاي آتش باشد؛ تخم مرغ كه تمثيلي از نطفه و باروري است. كاسه آب زلال به نشانه همه آب هاي خوب جهان و ماهي زنده در آب، به نشانه تازگي و شادابي؛ عسل و نقل و شيريني و ديگر چيزهايي كه بنا به رسم خاص هر شهر و روستا و خانواده اي بر اين سفر مي افزودند. گذاشتن چند شاخه بيدمشك روح افزا نيز بر زيبايي سفره مي افزايد.

وجود قرآن يا ديگر كتاب هاي دين بر سر سفره هفت «سين» براي راندن ديوان و شيطان از محيط خانه است. گذاشتن نمونه اي از غلات (معمولا نان و برنج) و حبوبات و همچنين در برخي خانواده ها گذاشتن شير و فرآورده هاي شيري به نشانه تضمين بركت خانه متداول است. روي هم رفته، هفت سين نوروزي در جاهاي متفاوت به شكل هاي متفاوت برگزار مي شده است كه برخي نمونه هاي آن در نوروزنامه آمده است.

دكتر بهرام فره وشي در كتاب «جهان فروري» درباره  عناصر موجود در سفره هفت سين معتقد است:« معمولا به نام هر يك از امشاسپندان، يك قاب منقش بزرگ «سيني» نهاده مي شد و در قاب هاي ديگر چيزهاي ديگر مي نهادند و آنها را در پيرامون خوان مي گذاشتند و چيزهايي كه بر خوان نهاده مي شد چنين بود: سبزه نو دميده سبزه ها را گاه به شمار هفت و گاه به شمار دوازده كه شمار مقدس برج هاست پيش از نوروز در قاب هاي گران بها سبز مي كردند. خانواده ها معمولا سه قاب از سبزه ها به نماد انديشه نيك، گفتار نيك و كردار نيك بر خوان مي نهادند و معمولا در كنار آنها گندم و جو و ارزن كه مايه بزرگ خوراك مردم بود سبز مي كردند تا موجب بركت و فراواني اين دانه در سال نو شود. رنگ سبز آنها رنگ ملي و مذهبي ايرانيان بود و خوان نوروزي را زينت مي بخشيد. اينان نماد امرداد امشاسپند بودند كه بايستي در خوان نوروزي جاي داشته باشند. مردم بر آن بودند كه فروران نياكان موجب باليدن و سرزدن سبزه ها و دانه ها به هنگام بهار مي شوند، از اين رو تمثيلي از اين باروري بر خوان نوروزي مي نهادند. آتشدان آتشدان كه از آتش خاندان مايه مي گرفت در همه آيين هاي مذهبي به كار مي رفت و با همه وسايل سنتي و ديني آن در ميان خوان نهاده مي شد و دانه هاي مقدس اسپند و چوب هاي خشك خوشبو در كنار آن جاي داشت. امروز نيز ظرفي از آتش و دانه هاي اسپند بر خوان نوروزي جاي دادند. ماهروي و برسم از چيزهاي مهمي كه در خوان نوروزي جاي داشت، ماهروي بود كه همان برسمدان است و به مناسبت آن كه تيغه نگهدارنده برسم ها به شكل هلال ماه است، از اين روي آن را ماهروي مي ناميدند. شاخه هايي كوتاه از انار يا بيد يا انجير يا زيتون را به درازاي سه بند مي بريدند و آنها را به تعداد، سه، هفت، دوازده يا بيست و يك بر سر خوان در ماهروي جاي مي دادند. برسم معمولا در سر خوان غذا هم نهاده مي شد و نماد بركت گياهي بود و دسته اي از آنها را پيش از خوردن غذا به دست مي گرفتند و آفرين خواني مي كردند.»

براساس منابع تاريخي در دوره ساسانيان براي اين كه سفره هفت سين شاهان شكوه بيشتري داشته باشد شاخه هاي برسم و ماهروي  را از زر مي ساختند و بر سفره مي نهادند و آنها را زرين تره مي ناميدند.

نظرات شما عزیزان:

رها

ساعت11:38---17 اسفند 1391

[وب سایت] - [ایمیل]

سلام وبلاگتون خیلی قشنگه خیلی هم با کیفیته.امید وارم از این بهتر هم بشه.
قربان شما (یکی از studentهای سال پیش)

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: